Zona e Kolonjës është e pasur me tuma dhe nekropole arkeologjike, që përfaqësojnë një nga aspektet më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore dhe historike të Shqipërisë. Tumat janë grumbuj të dheut ose kodrash që shërbenin si varreza kolektive, ndërsa nekropolet përfshijnë komplekse varrosjesh me objekte funerale si qeramika, armë dhe stoli, që tregojnë zakonet dhe besimet e komuniteteve të lashta. Disa nga vendet më të njohura janë Tuma e Prodanit, pranë fshatit Prodan, Tuma e Shtikës në skajin verilindor të pllajës së Kolonjës, dhe tumat e Rehovës dhe fshatrave përreth. Gjetjet arkeologjike tregojnë se shumë prej këtyre tumave datojnë që nga Epoka e Bronzit të Vonë, rreth shekullit XIV–XIII para Krishtit, ndërsa disa gjurmë sugjerojnë se zona ka qenë e banuar që nga periudha e Neolitit. Muret dhe strukturat e mbetura, përfshirë muraturat e hershme dhe gjurmët e banesave pranë tumave, dëshmojnë për aktivitet të vazhdueshëm njerëzor dhe rëndësinë e zonës si vendbanim dhe qendër funerale. Studimi i tyre ka ndihmuar në kuptimin e organizimit shoqëror, ritualeve dhe traditave të popullsive të lashta, duke bërë tumat dhe nekropolet e Kolonjës një dëshmi të vyer të historisë dhe identitetit kulturor të krahinës.
